Στην αιγαιοπελαγίτικη Θάλασσα και ειδικότερα στο κέντρο των Κυκλάδων δεσπόζει η Σύρος, η πρωτεύουσα του Νομού. Νησί άγριο, βραχώδες αλλά με ιδιαίτερη ομορφιά μαρτυρά σε κάθε βήμα του επισκέπτη την ένδοξη και μακραίωνη ιστορία του.

Το όνομα «Σύρος» προέρχεται από το Φοινικικό Ουσύρα, που σημαίνει ευτυχής ή το «Συρ» βράχος! Όνομα που επιβεβαιώνει την ακμή που γνώρισε το νησί κατά τους προϊστορικούς χρόνους αλλά και στα τέλη του περασμένου αιώνα. Από τις αρχαιολογικές έρευνες γνωρίζουμε ότι πρωτοκατοικήθηκε στην προϊστορική εποχή (4000 π.χ.) και αργότερα στην πρωτοκυκλαδική περίοδο (3000 π.χ.).

Η πρώτη ιστορική αναφορά γίνεται από τον Όμηρο που την αναφέρει ως «Συρίη» και την αποκαλούσε από τότε ως «δίπολις», δηλαδή είχε δύο πόλεις: την Ποσειδωνία και τη Φοινική. Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Φοίνικες.

Η αρχαία Ερμούπολη χτίστηκε από τους Ίωνες, και αργότερα κατοικήθηκε από Πέρσες κατακτητές, Ρωμαίους, Φράγκους και Τούρκους, οι οποίοι άφησαν ο καθένας το δικό του πολιτιστικό στίγμα. Εκείνοι όμως που σφράγισαν με την παρουσία τους το νησί δεν ήταν άλλοι από τους Ενετούς, που έκαναν τη Σύρο ένα σπουδαίο εμπορικό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Η μανία όμως των πειρατών, με τον καιρό ανάγκασε τους κατοίκους να μεταφέρουν την πρωτεύουσα στο λόφο, εκεί που σήμερα δεσπόζει ο μεσαιωνικός οικισμός της Άνω Σύρου, με την εκκλησία του Σαν Τζόρτζιο.

Όταν το νησί περιήλθε στην κυριαρχία των Γάλλων, η Άνω Σύρος κατοικήθηκε από καπουτσίνους οι οποίοι ίδρυσαν μια μικρή μονή που λειτουργεί μέχρι και σήμερα.

Η μεγάλη όμως οικονομική άνθηση της Ερμούπολης ήλθε μετά την επανάσταση του 1821, όταν μια ομάδα προσφύγων από τα Ψαρά, τη Χίο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία. Ονομάζεται έτσι, από τους πρώτους οικιστές της πόλης, προς τιμή του αρχαίου θεού του εμπορίου Ερμή. Οι πρόσφυγες αυτοί που άλλοτε ήταν ονομαστοί ναυτικοί και έμποροι εγκατέστησαν στο νησί τις ναυτικές και εμπορικές τους δραστηριότητες κάνοντάς το κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Το 1826, όταν η νέα πόλη άρχισε να αναπτύσσεται από το εμπόριο και την ναυτιλία, οι δημογέροντες συγκεντρώνονται στις αυλές του ναού και με προτροπή του Λουκά Ράλλη αποφασίζουν ομόφωνα να αφιερώσουν τη νέα πόλη στο Κερδώο αλλά και το Λόγιο θεό Ερμή. «Ερμούπολιν! Ερμούπολιν!» φώναξαν όλοι οι δημογέροντες, και ο Λόγιος Ερμής έκανε το θαύμα του. Το 1833 ακριβώς 11 χρόνια από τη στιγμή που έφτασαν οι πρόσφυγες στο νησί χτίζουν το πρώτο Δημόσιο Γυμνάσιο της Ελεύθερης Ελλάδας με γυμνασιάρχη το Νεόφυτο Βάμβα, το μεγάλο διδάσκαλο του γένους. Είναι αληθινό θαύμα η ίδρυση αυτού του σχολείου, γιατί αν κατάφεραν αυτοί οι άνθρωποι να ασχοληθούν με τα γράμματα και τις τέχνες τόσο σύντομα, σημαίνει ότι είχαν ήδη εξασφαλίσει μια άνετη ζωή από σκληρή δουλειά. Όταν λίγα χρόνια αργότερα ο δήμος Ερμούπολης δεξιώθηκε στη Λέσχη τον Άγγλο Ναύαρχο Μεσογείου που είχε επισκεφτεί με το στόλο του τη Σύρο, κάποιος νέος έπρεπε να προσφωνήσει στον Άγγλο στόλαρχο στην υποδοχή. Ο γυμνασιάρχης Δουκάκης είπε πως έχει μαθητές που μιλούν αγγλικά. Επέλεξε τον καλλίτερο και του ζήτησε να γράψει την προσφώνηση. Την τελευταία όμως στιγμή προέκυψε ένα εμπόδιο. Ο γυμνασιάρχης ήθελε να δει το κείμενο πράγμα που ο μαθητής αρνήθηκε. Ο γυμνασιάρχης του είπε πως δεν θα μιλήσει αλλά ήταν αργά για να το αναθέσει σ’ άλλον. Ο μαθητής μίλησε τόσο λαμπρά που ο Άγγλος του είπε: «Είσαι σπουδαίος παιδί μου». Ο μαθητής αυτός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Σύρου.

Το 1830 ιδρύονται οι πρώτες Λέσχες της Σύρου. Την ίδια εποχή εκδίδεται στην Ερμούπολη η πρώτη ξενόγλωσση εφημερίδα που εμφανίστηκε στην Ελλάδα. Είναι η «Μέλισσα» που συντάσσεται σε Ελληνικά και Γαλλικά. Την ίδια εποχή ιδρύεται το πρώτο εργοστάσιο βυρσοδεψίας, όπου όπως λέγεται έκανε τζίρο 1,0000,000δρχ όταν ο προϋπολογισμός της υπόλοιπης Ελλάδας ήταν μόλις 900,000δρχ.

Αργότερα ακολουθούν τόσα άλλα εργοστάσια και βιοτεχνίες ώστε η πόλη δίκαια γίνεται η πρώτη βιομηχανική πόλη της Χώρας. Παράλληλα γίνεται και το πρώτο λιμάνι. Τεράστιες αποθήκες και τελωνείο χτίζονται με τα σχέδια του αρχιτέκτονα Erlacher και συνεχίζονται από το Βαυαρό Weiler. Η θεμελίωση του έργου έγινε επίσημα από τον ίδιο τον Όθωνα. Το πρώτο νοσοκομείο της Ελλάδας χτίστηκε εδώ το 1834 και ήταν για όλους δωρεάν.

Τα περισσότερα από τα ξένα πλοία πιάνουν μόνο Σύρο απ‘ όπου γίνεται και το διαμετακομιστικό εμπόριο με την υπόλοιπη Ελλάδα, Ρωσία και Ανατολή. Τη ναυτιλιακή ανάπτυξη τη χρωστάει η Ερμούπολη κατά κύριο λόγο στη δράση της εταιρίας «Ελληνική Ατμοπλοΐα» που ιδρύεται το 1856, αλλά και στα ναυπηγεία της, τους περίφημους Ταρσανάδες, που τροφοδοτούσαν όλη την Ελλάδα με πλοία. Υπολογίζεται ότι αυτή την εποχή ναυπηγήθηκαν στους Συριανούς ταρσανάδες πάνω από 2000 πλοία. Αργότερα εδώ θα δημιουργηθεί και το πρώτο σιδερένιο Ελληνικό Ατμόπλοιο.

Έτσι στα μέσα του περασμένου αιώνα η Ερμούπολη είναι το μεγαλύτερο ναυτιλιακό, βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της Χώρας. Η γέφυρα που συνδέει την Ανατολή με τη Δύση. Όλα αυτά την σπρώχνουν προς τα εμπρός. Το όνομά της ξεφεύγει από τα στενά όρια του Αιγαίου και ακούγεται στις μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Η ακτινοβολία του πλούτου και του πνεύματος δημιουργεί το πρώτο τουριστικό ρεύμα προς την Ελλάδα.

Το 1864 έγιναν με μεγάλη επισημότητα τα εγκαίνια του θεάτρου ΑΠΟΛΛΩΝ, το οποίο είναι μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου.

Το 1848 υψώνεται στη Σύρο στη συνοικία Βαπόρια ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής. Είναι ο περίλαμπρος ναός του Αγίου Νικολάου του οποίου η οικοδομή και η διακόσμηση κόστισε τότε 40,000 χρυσές λίρες.

Το 1876 άρχισε να κτίζεται το δημαρχιακό μέγαρο. Δημιουργεί μια μνημειακή εντύπωση. Μοιάζει θα έλεγε κανείς με ανάκτορο. Πράγματι από το ημερολόγιο του μεγάλου αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν μαθαίνουμε ότι το Δημαρχείο χτίστηκε από το γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσιλλέρ πάνω στα Ομηρικά ανακτορικά πρότυπα. Αντιγράφει τα ανάκτορα του βασιλιά Πριάμου της Τροίας. Το Δημαρχείο ολοκληρώθηκε το 1898!

Περπατώντας μέσα στην πόλη, στους γρανιτένιους ή πλακόστρωτους δρόμους, μπορεί ο επισκέπτης να διακρίνει στις ολομάρμαρες προσόψεις των δημοσίων κτιρίων αλλά και των σπιτιών της εποχής την προσεγμένη λαξευτή τοιχοδομία, τη στέραιη κατασκευή και τον αρχιτεκτονικό διάκοσμο δουλεμένο με συνέπεια στα κλασσικά Ελληνικά γλυπτά και με περισσή δεξιοτεχνία.

Οι Ευρωπαίοι αρχιτέκτονες, γλύπτες και ζωγράφοι σεβάστηκαν της αρχές της αρχαίας Ελληνικής τέχνης του 5ου αιώνα και ακολούθησαν τα διδάγματά της. Ήταν όμως αδύνατον να μην κουβαλήσουν μαζί τους και το ρομαντισμό της Δύσης.

Έτσι κατάφεραν να παντρέψουν δυο ρυθμούς με αποτέλεσμα η Ερμούπολη να χαρακτηρίζεται από τον «Ρομαντικό Κλασικισμό»

Ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος κατέστρεψε την Ερμούπολη κυρίως αφού πέθαναν 8000-9000 άνθρωποι από πείνα και λοιμούς αλλά κυρίως από τις κακουχίες των Ιταλών!

Μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο τα σταυροδρόμια άλλαξαν και σήμερα η Σύρος έχει ένα εργοστάσιο το Νεώριο το οποίο χτίστηκε το 1861, λειτουργεί μέχρι της μέρες μας με μικροδιακοπές και συναγωνίζεται όλα τα ναυπηγεία της Μεσογείου